Artikel uit uitgave 2, 2001
Toen Andries Kuipers ontdekte dat Doesburg ooit een eigen rijwielfabriek kende, ging hij op onderzoek uit. De laatste eigenaar lichtte een tipje van de sluier op. Helaas blijven de Kano fietsen nog behoorlijk in nevelen gehuld.
Nog veel vragen rond Doesburgs rijwielmerk
Tijdens een zondagse stadswandeling door Doesburg ontdekte ik achter een grote kastanjeboom een oude gevel met het opschrift ‘Kano Rijwielfabriek’. Mijn nieuwsgierigheid was gewekt. Een fietsenfabriek in Doesburg? Enkele weken later ging ik op verder onderzoek uit. Dat bleek niet zo moeilijk. Bij het VVV kantoor wist men te vertellen dat een zekere heer Wim Ten Holt me ongetwijfeld meer over Kano zou kunnen vertellen. Deze 81-jarige man (geb. 1918) was zelf ooit eigenaar van deze fietsenhandel, evenals zijn vader. Uit zijn mond heb ik veel informatie over de rijwielfabriek opgetekend. Helaas was de fietsenfabricage al gestaakt toen Ten Holt in dienst kwam, zodat veel details niet ingevuld kunnen worden.
Vliegeniertjes voor kinderen
In 1904 begon Petrus Bier, afkomstig uit Amsterdam, in Doesburg een rijwielfabriek en reparatiewerkplaats. Daarvoor werd aan de Gasthuisstraat 14 een nieuw gebouw neergezet in Jugendstil stijl. Een gevelsteen naast de portiek herinnert nog aan die nieuwbouw. ‘P.K.R. Bier 1904’ staat er op vermeld. De werkplaats werd wat verder van de weg gebouwd.
Waarom Bier zijn fietsenmerk Kano doopte, is Ten Holt niet bekend. Mogelijk had het iets te maken met de bouw van de fiets. De rijwielen werden aangeprezen met de reclameslogan ‘Kanofietsen, rank en slank’.
De vader van Ten Holt, C.A. Ten Holt, was een medewerker van het eerste uur. Eerst als knecht, later als voorman en vervolgens als bedrijfsleider. In de rijwielfabriek werden dames- en herenfietsen, tandems en transportfietsen gebouwd. Op bestelling werd desgewenst van de gangbare maatvoering afgeweken. De tandems waren erg bijzonder. Deze werden vaak geleverd met een draaibaar stuur voor de stoker. Dit was met een ketting aan het voorste stuur gekoppeld. Dit zou het evenwicht en de bestuurbaarheid van het geheel ten goede komen.* Later werden ook kinderfietsen aan het assortiment toegevoegd. Deze vonden vooral in Brabant veel aftrek. Vader Ten Holt noemde het ‘vliegeniertjes’’. Waarom ze die benaming kregen, weet zijn zoon niet. “Maar het waren geweldige fietsen. Ik kreeg er een toen ik een jaar of acht was. Wat was dat een prachtig fietsje!”
Framebuizen zagen
Naast het eigen merk Kano verkocht het bedrijf ook Naumann fietsen uit Duitsland. Deze werden met tramwagens vol naar Doesburg geïmporteerd. Ook lampsets van het Duitse merk Riemann was een importprodukt. Verder werden ook de huishoudnaaimachines van Naumann verkocht en had men een handel in batterijen van het merk Pandora. Hoeveel Kano fietsen er in totaal zijn geproduceerd, is onbekend. Ook zijn geen framenummers geregistreerd. Uit andere feiten valt af te leiden dat de productie toch redelijk hoog lag. Zo rond 1925-1930 werkten er ongeveer 20 mensen bij Kano. Twee daarvan waren vertegenwoordiger, twee anderen kantoorbedienden en de overigen werkten in de rijwielwerkplaats en winkel. Drie medewerkers deden weinig anders dan het zagen van framebuizen. Deze werden gefabriceerd door Robur in Helmond. Cranksets werden ruw aangeleverd en bij Kano verder bewerkt. Sturen werden in eigen beheer gemaakt en bij een plaatselijk bedrijf vernikkeld. In de werkplaats stonden drie moffelovens, om het gelakte frame te moffelen (de lak te verharden). Kano lakte en moffelde ook voor derden.
Fabricage stokt
Toen de zaak 35 jaar bestond, in 1939, besloot Petrus Bier de rijwielfabriek te verkopen. Hij plaatste daarvoor een advertentie in dagblad De Telegraaf. Er kwamen echter geen kopers op af. Om zijn broodwinning niet in gevaar te laten komen, besloot vader Ten Holt daarom zelf de zaak over te nemen. De familie Bier verdwijnt daarop letterlijk en figuurlijk van het toneel. Ten Holt meent dat ze van Joodse afkomst waren. Mogelijk is een van de dochters getrouwd met een zekere Pater uit Apeldoorn, destijds werkzaam bij het CBR Centraal Bureau voor de Rijwielhandel. Vader Ten Holt loodste het bedrijf door de oorlog. De rijwielfabrikage lag op dat moment eigenlijk stil. Voor zover bekend zijn na 1939 geen nieuwe Kano fietsen meer gebouwd. Het bedrijf draait op reparaties en de rijwielhandel. “In de oorlogsjaren probeerden ze met alle mogelijke middelen de fietsen rijdend te houden. Zo werden van oude autobanden ‘cushions’ gesneden, massieve banden,” weet Ten Holt nog.
Wim ten Holt komt zelf in 1947 in de zaak. Nog geen tien jaar later, in 1954, overlijdt zijn vader en neemt de zoon de zaak over. Hij verkrijgt het agentschap van fietsenmerken als Gazelle en Batavus. In 1968 besluit Wim Ten Holt wegens gebrek aan opvolging en ziekte de zaak te verkopen. Aan de Gasthuisstraat huist nog steeds een fietsenhandel. Deze heeft de vroegere Kano werkplaats in gebruik als rijwielopslag. De eigenlijke winkel is gevestigd in het voormalige postkantoor daarnaast. Een antiquair heeft de vroegere Kano-winkel in gebruik.
Relikwieën
Een aantal ‘relikwieën’ herinneren Wim ten Holt nog aan het vroegere rijwielmerk. Uit een la tovert hij een origineel Kano balhoofdplaatje, een pond biesgoud met bieskwastje, carbidlamp doorprikkertjes en diverse Kano stickers. Ook komt er een transportfiets-ketting in orgineel doosje van B+W te voorschijn. Daarmee eindigt, voorlopig, het verhaal over het Kano-rijwielmerk.
Hoewel het Kano rijwielmerk een behoorlijke productie gekend moet hebben, zijn er weinig gegevens over bekend. Andries Kuipers is op zoek naar mensen die zijn verhaal kunnen aanvullen en mogelijk nog beschikken over foto’s, advertenties, e.d. met betrekking tot dit merk. Helemaal verguld zou hij zijn als iemand nog zo’n fiets weet te vinden. Contactadres: Andries Kuipers, Doetinchem, tel. (0314) 68 47 47 of e-mail: t.egberts@hetnet.nl“>t.egberts@hetnet.nl
Mysterieuze initialen
Over de grondlegger van merk Kano is weinig bekend. De gegevens die er zijn, zijn bovendien verwarrend. Dat geldt alleen al voor zijn initialen. Op de gevelsteen van de winkel staat P.K.R. Bier. Op het balhoofdplaatje van de Kano-fietsen is echter P.B.D. Petrus Bier vermeldt. In een oud krantenartikel doemen juist weer de initialen H.J. Bier op. Die H. zou daarbij staan voor Herman. Ten Holt kan de verschillende initialen niet verklaren. Mogelijk staan de letters P.K.R. voor de namen van de drie dochters van Petrus Bier?
* Noot van de redactie:
Een meesturend stuur voor de achterste zitplaats van een tandem had vaak nog een andere reden: in de tandemracerij vanaf ongeveer 1890 was gebleken dat het over het algemeen het beste gaat als de persoon met het grootste vermogen (meestal ook de zwaarste persoon) achteraan zit. Dit werd zowat een ongeschreven regel in de sport. Toen er tandems kwamen voor normaal gezinsgebruik (met een dames-instap voor, en een herenstang achter) was het ondenkbaar dat de vrouw voorop zou sturen; dat was voorbehouden aan het Hoofd van het Gezin. Vaak was het voorste stuur dan ook nog een dummy-stuur. Vrijwel alle “gemengde” tandems uit de eerste decennia van de vorige eeuw waren zo gebouwd.