Artikel uit uitgave 2, 2002
In mei j.l. bestond AXA 100 jaar. Op 3 mei 1902 om precies te zijn kreeg ijzerwarenhandel G.H. van Leeuwen in Veenendaal van de gemeente vergunning voor de bouw en exploitatie van ‘eene smederij en ijzerklopperij’. Eigenlijk was het de moeder van van Leeuwen, Hendrika Beijer, die haar moestuin afstond en de smederij ook zou betalen, maar ‘GeHa’, zoals hij genoemd werd, zou de smederij gaan exploiteren. De smederij maakte in het begin veel draadproducten; beddenspralen, bedden, stoelen, wiegen en kinderwagens, die door een arbeider per twee stuks, verpakt in papier met de wielen vrij, aan de hand naar het station twee kilometer verderop geduwd moesten worden.
De eerste fietssloten (voorvorksloten) kwamen in 1934, naar Duits patent, onder de merknamen GeHa en LeWa. Vanaf 1938 heten de sloten HaHa (naar Herman Hendrik van Leeuwen, de volgende generatie). Een bekend slot van hetzelfde bedrijf is Mike, genoemd naar Mike van Leeuwen (zoon van Herman). De fabriek had in het begin geen al te beste reputatie als werkgever: zelfs voor de begrippen van die tijd waren de arbeidsvoorwaarden asociaal. Er was geen kantine en geen wasruimte, er was weinig licht en veel stof. Werknemers mochten tweemaal per dag gaan plassen, vaker niet. Een werknemer die bij het jubileum in 1962 een gedicht schreef waarin hij na 45 dienstjaren vroeg om ‘vervroegd’ met pension te mogen gaan, kreeg een afwijzing van dat verzoek in dichtvorm: hij moest ‘gewoon’ tot zijn 65e aanblijven. GeHa was een gereformeerd bedrijf in een gereformeerde gemeente, en van elke sollicitant werd eerst nagevraagd of hij wel regelmatig (dwz tweemaal per zondag) naar de kerk ging. (Dat is nu allemaal anders). In 1962 werd de ijzerwarenfabriek overgenomen door een Engelse investeerdersgroep (GKN) die ook al eigenaar waren van de Zweedse slotenmaker August Stenman (Assa). Het Nederlandse bedrijf gaat Stenman Holland heten. In 1974 ontwikkelde het bedrijf het bekende ASSA-slot onder auspiciën van de ANWB en in samenwerking met Batavus, Gazelle en Union als belangrijkste afnemers. Aanvankelijk was het ASSA-slot geel (ANWB-kleur) maar werd na korte tijd wit met een rode knop (wie heeft ooit een gele ASSA gezien??). Tegelijk met de introductie van de ASSA werd de productie van de HaHa, GeHa en REN sloten stopgezet. Wanneer GKN Stenman Zweden kwijt wil, kan hier de naam Assa niet meer gebruikt worden, en wordt er AXA van gemaakt. We schrijven 1987. In dat jaar neemt Axa ook het fietsassortiment van IKU over: Lucia lampen en kilometertellers, en IKU dynamo’s. Kort daarna kocht het management samen met Gilde Investment Axa van GKN. Bijzonderheid: de huidige directeur Cees Oosterhoorn is de zoon van directeur John Oosterhoorn, die in 1963 aantrad en in ’87 afscheid nam.
Otto Beaujon