Batavus
In 1904 begonn
en als assemblagebedrijf, kreeg Batavus in 1917 een eigen fabriek in Heerenveen. Het bedrijf maakte een klein assortiment weinig opvallende fietsen en bleef vooral een lokale fabrikant, zoals er vóór 1940 vele tientallen waren. Pas in de jaren ‘50 kwam er stevige groei, met bromfietsen en opvallende sportfietsen. Al snel werd Batavus toonaangevend op dit gebied, in de jaren ‘60 volgden vouwfietsen en deelfietsen. Het begin van een bloeiperiode, waarbij het bedrijf vele anderen wist over te nemen. Frames bouwt men niet meer zelf, maar de fabriek in Heerenveen draait nog prima. Batavus is deel van de Accell groep.
Burgers
Burgers uit Deventer was ook de ENR: de Eerste Nederlandse Rijwielfabriek. Het bedrijf dat in 1869 begon, was ook echt de eerste in Nederland. Burgers bouwde alle soorten fietsen, van hoge bi tot cardanfiets en kruisframe. De fietsen waren van topkwaliteit, redelijk geprijsd en hadden altijd herkenbare details, zoals (vanaf 1938) de karakteristieke spatborden met een ‘gleuf’ in het midden. Na 1945 bouwde Burgers nog brommers en sportfietsen, maar de handel liep niet goed. In 1961 sloot de fabriek. Burgers fietsen van na die tijd dragen wel de naam, maar worden niet meer in Deventer gemaakt.
EMPO
In 1904 begon Herman Emsbroek uit Vorden een kleinschalige fietsenhandel. In 1919 richtte hij samen met Hendrik Poesse handelsmaatschappij Empo op (EMsbroek-POesse). In de loop der jaren gaat Empo steeds meer zelf maken, vanaf 1929 ook geheel eigen fietsen onder de merknaam Royal Empo. Met een nieuwe fabriek (1937) groeit Empo uit tot serieuze fietsenfabrikant. De handel in onderdelen bleef echter altijd belangrijk. Bekende modellen zijn de tandems en het kruisframe. In de jaren ’70 werden nog veel klassieke opa- en omafietsen gebouwd. In 1979 ging Empo failliet.
Fongers
Het Groningse merk Fongers begon al in 1884, maar vanaf 1897 werden de zaken groots aangepakt. Het bedrijf volgde de laatste (Engelse) stand van de techniek en leverde topkwaliteit. Opvallend is dat Fongers na die eerste topjaren niet veel meer innoveerde. Modellen werden jaar na jaar bijna ongewijzigd doorgebouwd en zijn dus zeer herkenbaar. Na 1945 was Fongers een door en door conservatief merk. Door uitgekiende promotie wist het merk zich lange tijd bovenaan de markt te handhaven, tot de fusie in 1961 met Phoenix en Germaan. In 1970 sloot de Groningse fabriek haar deuren.
Gazelle
Gazelle in Dieren bouwde in 1902 de eerste fietsen en groeide door een combinatie van kwaliteit en een heel breed programma uit tot een van de grootste Nederlandse fabrieken. Het bedrijf maakte heel veel onderdelen zelf, zoals trommelremmen en drie-versnellingsnaven. Veel andere merken kochten die zaken in. Na 1945 groeide Gazelle uit tot de grootste Nederlandse fabriek. Gazelle maakte zeer goede fietsen, volgde de markt en begreep de kracht van reclame. Ondanks de overname in 1971 door Raleigh bleef het merk bestaan. Sinds 2001 is de fabriek in Dieren weer in Nederlandse handen, sinds 2011 onderdeel van Pon Holdings. .
Magneet
Rond 1900 begonnen twee Amsterdamse ijzerhandelaren ook in fietsen te handelen.
In 1923 startte
n zij een eigen fabriekje, waarbij hun merknaam ‘The Magnet’ al snel veranderde in Magneet. na een brand verhuisde het bedrijf in 1928 naar Weesp. In 1934 had Magneet de eerste Nederlandse professionele wielrenploeg en al snel kwamen er sportfietsen naar buitenlands voorbeeld. Die sportfietsen bezorgden Magneet veel succes in de jaren ‘50 en ‘60. Ondanks de goede zaken kon het kleine Magneet niet zelfstandig blijven; Batavus nam in 1969 de productie over en in ‘76 werden ook de resterende handelsactiviteiten stopgezet.
Phoenix
De Phoenix fietsenfabriek begon in 1904 in Joure, maar verhuisde al snel naar Leeuwarden. Phoenix bouwde degelijke rijwielen en kwam af en toe met verrassende zaken, zoals de Mutaped drieversnellingsbak in de bracket. Na 1945 werden de hoekige spatborden en voorvorkkroon typische stijlelementen. Phoenix draaide goed en kocht begin jaren ‘60 Fongers en Germaan op om samen PFG te vormen. Ook dat merk werd nog goed verkocht, maar in 1970 volgde overname door Batavus en dat was het einde voor de fabriek in Leeuwarden.
Simplex
Simplex bouwde de eerste fietsen in 1890 in Utrecht. Zes jaar later verhuisde de fabriek naar Amsterdam. Het merk introduceerde bijvoorbeeld het cycloïde lager, dat een zeer licht lopende fiets opleverde. Later kwam er een eigen trommelrem. Het droeg allemaal bij aan een uiterst degelijke fiets, die een leven lang mee kon. Vooral de kruisframes van Simplex zijn nu bekend, maar de fabriek maakte in de jaren ‘50 en ‘60 ook veel sportfietsen. In 1952 fuseerde Simplex met Locomotief. In ‘65 verhuisde de productie naar Juncker in Apeldoorn. Die fabriek sloot in 1971.
Sparta
Sparta bestond al als ‘plakmerk’, toen groothandel Verbeek en Schakel in Apeldoorn in 1920 zelf fietsen ging bouwen. Naast de fietsen kwamen er steeds meer Sparta-motoren en brommers; tussen 1958 en 1967 werden er om die reden zelfs helemaal geen fietsen gemaakt. In ‘67 kwam Sparta sterk terug met ‘meegroeifiets’ 8-80 (van 8 tot 80 jaar) en een paar jaar later met de fiets met frame uit één buis. Het zijn bijzondere constructies, net als de latere Spartamet. De fabriek bestaat nog steeds, is onderdeel van de Accell groep, en heeft van eigenwijze (elektrische) modellen haar handelsmerk gemaakt.
Union
Union aan de Dedemsvaart in Den Hulst (nu Nieuwleusen) bouwde sinds 1911 fietsen. Ze boden een breed assortiment degelijke, maar relatief onopvallende fietsen. Wel goed, niet te duur bleek een goed recept voor groei. Echte innovaties waren er dan ook niet, afgezien van de opmerkelijke Strano (1964), die maar twee jaar werd gebouwd. Union volgde de markt en wist het daarmee lang te redden. Nadat begin jaren ’70 de laatste nazaten van de oprichters de directie verlieten volgde een lange, onrustige periode van directiewisselingen en negatieve publiciteit, tot de fabriek in 2005 opgeheven werd en alleen de merknaam Union nog overbleef. Die is net als Gazelle onderdeel van Pon Holdings
Catalogi en andere documentatie van deze en veel andere Nederlandse merken vind je in onze online documentatiebank. Foto’s van goed bewaarde en originele fietsen staan in de rubriek fietsen op foto’s.